TMK 174. Maddesinde boşanmanın mali sonuçlarından maddi ve manevi tazminat açıklanmıştır.
“Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddî tazminat isteyebilir. Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevî tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.”
Bugünkü yazımızda ilgili madde ışığında boşanma davası sürecinde maddi ve manevi tazminattan bahsedeceğiz.
Tazminat Nedir?
Tazminat, bir kişi veya kurumun zararını karşılamak anlamına gelmektedir. Türk hukuk sisteminde birçok sebepten dolayı tazminat talebinde bulunulabilir.
Bu sebeplerden biri de boşanma davalarıdır. Boşanma davasında tazminat, kusuru daha ağır olan eşin diğer eşe ödediği miktardır.
Boşanma davaları çekişmeli veya anlaşmalı olarak açılabilmektedir. Anlaşmalı boşanma davalarında taraflar maddi ve manevi tazminatın miktarı, kimin kime ödeyeceği gibi hususları kendileri belirleyebilir.
Ancak çekişmeli boşanma davalarında maddi ve manevi tazminatın belirlenmesinde kusur araştırması yapılır.
Boşanma sebebiyle maddi ve manevi tazminat talepleri boşanma davasında talep edilebileceği gibi boşanma davası kesinleştikten bir sene içinde açılmak şartıyla ayrıca bir dava ile de talep edilebilir.
Çekişmeli Boşanma Davalarında Maddi ve Manevi Tazminat
Eşlerin boşanma sonucu zarar görebileceğini öngören hukuk sistemimiz TMK 174. Madde ile bu zararların giderilmesini öngörmüştür.
Boşanmada Maddi Tazminat
Boşanma sürecinde kusursuz veya daha az kusurlu olan taraf, mevcut veya beklenen menfaatlerinin boşanma sonucu zarara uğraması nedeniyle daha fazla kusurlu olan taraftan maddi tazminat talep edebilir.
Ancak maddi tazminatın talep edilebilmesi için bazı şartların bulunması gerekir.
Maddi Tazminatın Koşulları
1-) Tazminat İsteyen Kusursuz ya da Daha Az Kusurlu Olmalıdır.
Yargıtay kararlarında bu kıstas şu şekilde açıklanmıştır: Tazminat isteyenin herhangi bir kusuru değil, boşanmaya yeterli bir kusuru bulunmamalıdır.
Kanun maddesinde de bu durum “kusursuz veya daha az kusurlu” olarak açıklanmıştır. Buradan da anlaşıldığı üzere maddi tazminat talebinde bulunacak kişinin mutlak anlamda kusursuz olması beklenmemektedir.
Kanun metni ve yargıtay kararları ışığında aşağıdaki kişiler lehine maddi tazminat hükmedilemeyeceği açıktır:
a-) Eşit Kusurlu Eş: Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 26.04.2005 tarih ve 2005/4497 E. 2005 6808 K. sayılı kararına göre “…Boşanmaya neden olan hadiselerde davacı ve davalı eşit kusurludur. Eşit kusurlu davacı için maddi ve manevi tazminata hükmedilmesi doğru değildir.”
b-) Ağır Kusurlu Eş: Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 29.05.2006 tarih ve 2006/1952 E. 2006/8353 K. sayılı kararına göre “…Daha ağır kusurlu eş yararına maddi tazminat, manevi tazminat ve yoksulluk nafakası hükmedilmesi doğru görülmemiştir.”
c-) Tam Kusurlu Eş: Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 14.12.2004 tarih ve 2004/12218 E. 2004/15056 K. sayılı kararına göre “…Terk nedenine dayalı davada usulüne uygun ihtara rağmen davete uymayan davalı kadın tamamen kusurludur. Davalının maddi ve manevi tazminat ve yoksulluk nafakası istemlerinin reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde kabulü usul ve yasaya aykırıdır.”
Buna rağmen maddi tazminat talep eden eş akıl hastası olsa bile diğer şartların varlığı halinde tazminata hak kazanabilir.
2-) Tazminat İstenen Kusurlu Olmalıdır.
TMK 174/1 maddesine göre kişi, kusurlu taraftan maddi tazminat talep edebilir. Ancak davranışları iradi olmadığından dolayı akıl hastası aleyhine tazminata hükmedilemez.
Yani maddi tazminata hükmedilebilmesi için öncelikle kusur durumu belirlenmelidir.
Boşanma sebebi yaratan eş, evlilik birliğinin temelden sarsılmasına neden olan olaylarda kusurlu sayılır.
Davalı taraf, boşanma davasını kabul etmişse kusurlu sayılır.
Eğer maddi tazminat boşanma davasından sonra ayrıca bir davayla talep edilmişse bu durumda kusurun belirlenmesinde boşanma hükmünün gerekçesi dikkate alınacaktır.
3-) Zarar
Madde metninden de anlaşılacağı üzere lehine maddi tazminat hükmedilecek kişinin mevcut veya muntazar menfaati boşanma yüzünden zedelenmiş olmalıdır.
Zarar kapsamına giren menfaatler evlilik hukukunun eşlere getirdiği yararlar olarak düşünülmelidir. Bu yararların zarara uğraması halinde maddi tazminata hükmedilir.
4-) Nedensellik Bağı
Zarar, boşanma yüzünden olmalıdır. Kusurlu eşin eylemi ilgili kanun maddesinde öngörülen nitelikte bir zararı oluşturmaya elverişliyse nedensellik bağı var kabul edilir.
5-) Hukuka Aykırılık
Zarar, hukuka aykırı bir eylemle oluştuğunda maddi tazminata hükmedilecektir.
Bir eylem emredici hukuk kurallarına, ahlaka, örf ve adetlere ilişkin kuralları ihlal ediyorsa hukuka aykırıdır.
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 06.04.2004 tarih 2004/286 E. 2004/4366 K. sayılı ilamına göre “…Dava tarihinden önceki döneme ilişkin istenilen tazminat ahlaki bir görevin yerine getirilmesine ilişkindir. Bu nedenle davacının tazminat isteğinin reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir.”
Yukarıda sayılan şartların varlığı halinde maddi tazminata hükmedilebilmesi için kişinin talepte bulunması gerekir. Ayrıca istemin açık olması gerekir.
Maddi tazminat istemi yazılı veya sözlü yapılabilir. Ancak sözlü isteklerin hukuki sonuç doğurabilmesi için mahkeme tutanağına geçirilmesi gerekir.
Boşanmanın eki niteliğindeki maddi tazminat boşanma hükmünün kesinleşmesine kadar yargılamanın yargılamanın her aşamasında istenebilir.
Ancak dava sona erdikten sonra istenecek maddi tazminat boşanmanın kesinleşmesinden sonra 1 yıl içinde zamanaşımına uğrar.
Maddi Tazminat Nasıl Hesaplanır?
Maddi tazminat belirlenirken şu hususlara dikkat edilir:
- Evlilik süresi
- Eşlerin yaşı
- Tarafların ekonomik durumu
- Paranın alım gücü
- Eşlerin kusurluluk durumları
- Boşanma nedeniyle mevcut yaşam standartlarında yaşanacak değişim
Boşanmada Manevi Tazminat
TMK madde 174/2 fıkrasında da boşanmanın mali sonuçlarından biri olan manevi tazminattan söz edilmiştir.
Kanuna göre boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakları ihlal edilen kişi kusurlu olan diğer taraftan manevi tazminat talep edebilir.
Ancak manevi tazminatın talep edilebilmesi için belli şartların var olması gerekir.
Manevi Tazminatın Koşulları
1-) Tazminat İsteyen Eş Kusursuz veya Daha Az Kusurlu Olmalıdır.
Manevi tazminat talebinde bulunan eşin diğer eşe karşı kusursuz veya daha az kusurlu olması gerekir.
Buradan da anlaşılacağı üzere aleyhine tazminat hükmedilecek eşin daha kusurlu olması gerekir.
2-) Zarar
TMK madde 174/2’ye göre ancak eşin kişisel hakkı saldırıya uğramış olması gerekir. Ancak bu zedelenmenin ağır olması aranmaz.
Peki hangi davranışlar kişisel haklara saldırı niteliği taşır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2022/120 E. 2023/378 K. sayılı ilamında bu durumu açıklığa kavuşturmuştur. İlgili karara ulaşmak için tıklayınız.
3-) Nedensellik Bağı
Manevi tazminat verilebilmesi için kusurlu eşin boşanmaya sebebiyet veren eylemi manevi zararı ortaya çıkarması gerekir.
4-) Hukuka Aykırılığın Oluşması
Zarar, hukuka aykırı bir davranış ile oluşmadığı sürece manevi tazminata sebep teşkil etmez.
Yukarıdaki şartların varlığı halinde eş, süresi içinde mahkemeden manevi tazminat talebinde bulunmalıdır.
Manevi tazminat talebi boşanmanın eki niteliğinde olduğundan dolayı boşanma kesinleşinceye kadar yargılamanın her aşamasında talep edilebilir.
Boşanma kesinleştikten sonra ise bir yıl içinde zamanaşımına uğrar.
Manevi Tazminat Nasıl Hesaplanır?
Boşanmada manevi tazminatın amacı kişisel hakları saldırıya uğramış eşin uğradığı zararın telafi edilmesidir.
Bundan dolayı hakim manevi tazminatın miktarını belirlerken şu hususlara dikkat eder:
- Tazminat talep eden eşin ekonomik ve sosyal durumu
- Tazminat talep eden eşin kusuru
- Fiilin ağırlığı
- Karşı tarafın kusur derecesi
- Karşı tarafın ekonomik ve sosyal durumu
Boşanmada Maddi ve Manevi Tazminatın Ödenme Şekli
Boşanmada maddi manevi tazminatın ödeme şekli TMK 176. maddesinde belirtilmiştir.
Maddeye göre maddi tazminat toptan ödenebileceği gibi irat biçiminde de ödenebilir. Ancak manevi tazminat irat şeklinde ödenemez.
Anlaşmalı Boşanmada Maddi ve Manevi Tazminat
- Eşler anlaşmalı boşanma protokolü hazırlarken protokole tazminat taleplerine ilişkin hükümler koyabilirler.
- Bu hükümlerin her iki eş tarafından kabul edilmesi halinde tazminata hükmedilecektir.
- Hakim kusur araştırması yapmadan protokoldeki hükümler doğrultusunda karar verecektir.
